شناسایی ریخت شناختی و مولکولی نماتدهای انگل گیاهی خانواده ی dolichodoridae در استان های جنوبی ایران

به منظور مطالعه‏ی نماتدهای انگل گیاهی خانواده‏ی dolichodoridae chitwood in chitwood & chitwood, 1950، طی سال‏های 1389 تا 1392 تعداد 810 نمونه‏ی خاک از فراریشه‏ی گیاهان مختلف در هفت استان جنوبی کشور شامل فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، کرمان و بوشهر، هم‏چنین 345 نمونه از سایر استان‏های کشور جمع‏آوری گردید. جمعیّت‏های این خانواده با ره‏یافت‏های ریخت‏شناختی، مولکولی و فنتیک مورد مطالعه قرار گرفتند. در این مطالعه در مجموع 32 گونه شامل: 14 گونه از زیرخانواده‏ی merliniinae siddiqi, 1971 به نام‏های amplimerlinius globigerus siddiqi, 1979، a. macrurus (goodey, 1932) siddiqi, 1976، a. paraglobigerus castillo, siddiqi & g?mez-barcina, 1990، amplimerlinius sp.، merlinius brevidens (allen, 1955) siddiqi, 1970، m. indicus zarina & maqbool, 1995، m. microdorus (geraert, 1966) siddiqi, 1970، m. nanus (allen, 1955) siddiqi, 1970، nagelus obscurus (allen, 1955) powers, baldwin & bell, 1983، paramerlinius neohexagrammus (ivanova, 1978) sturhan, 2012، scutylenchus paniculoides (vovlas & esser, 1990) siddiqi, 2000، s. rugosus (siddiqi, 1963) siddiqi, 1979، s. tartuensis (krall, 1959) siddiqi, 1979 و scutylenchus sp.؛ چهار گونه از زیرخانواده‏ی pratylenchoidinae sturhan, 2012 شامل pratylenchoides crenicauda winslow, 1958، p. erzurumensis yüksel, 1977، p. ritteri sher, 1970 و p. utahensis baldwin, luc & bell, 1983 و 13 گونه از زیرخانواده‏ی telotylenchinae siddiqi, 1960 به نام‏های bitylenchus brevilineatus (williams, 1960) jairajpuri, 1982، b. parvus (allen, 1955) jairajpuri, 1982، b. ventrosignatus (tobar jiménez, 1969) jairajpuri, 1982، neodolichorhynchus phaseoli (sethi & swarup, 1968) talavera & tobar, 1997، n. sulcatus (de guiran, 1967) jairajpuri & hunt, 1984، paratrophurus kenanae decker & el amin, 1978، trophurus impar ganguly & khan, 1983، t. ussuriensis eroshenko, 1981، tylenchorhynchus annulatus (cassidy, 1930) golden, 1971، t. brassicae siddiqi, 1961، t. clarus allen, 1955 (= t. variannus mavlyanov, 1978)، t. graciliformis siddiqi & siddiqui, 1983 و t. leviterminalis siddiqi, mukherjee & dasgupta, 1982 مورد شناسایی قرار گرفت. از این تعداد هفت گونه (پررنگ) گزارش جدید برای نماتدهای ایران محسوب شده و دو گونه‏ی amplimerlinius sp. و scutylenchus sp. گونه‏‏های توصیف نشده هستند. دامنه‏ی تغییرات درون‏گونه‏ای برخی از نماتدهای این خانواده از جمله a. globigerus (20 جمعیت)، m. brevidens (30 جمعیت)، m. microdorus (10 جمعیت)، m. nanus (11 جمعیت)، p. ritteri (هشت جمعیت)، s. rugosus (30 جمعیت)، b. parvus (شش جمعیت)، b. ventrosignatus (10 جمعیت)، t. annulatus (14 جمعیت)، t. brassicae (11 جمعیت) و t. clarus (شش جمعیت) مورد مطالعه قرار گرفت. کلیدهای شناسایی گونه‏ها برای جنس‏های زیرخانواده‏ی merliniinae ارائه شد. بر اساس مطالعه‏ی‏ نمونه‏های تیپ و سایر جمعیت‏های متعلق به 14 گونه از جنس pratylenchoides و یا مشاهده‏ی تغییرات درون‏گونه‏ای ویژگی‏های مورد استفاده برای تمایز گونه‏ها، مترادف‏بودن گونه‏ی p. variabilis sher, 1970 با p. crenicauda، گونه‏ی p. arenarius brzeski, 1998 با p. bacilisemenus sher, 1970، گونه‏های p. sheri robbins, 1985 و p. arenicola ryss & sturhan, 2001 با p. heathi baldwin, luc & bell, 1983، گونه‏ی neodolichorhynchus motiaii zarina & maqbool, 1998 با n. phaseoli و گونه‏ی tylenchorhynchus variannus با t. clarus پیشنهاد می‏شود. اعتبار گونه‏ی scutylenchus paniculoides و تمایز آن از s. tartuensis با استناد به شواهد ریخت‏شناختی و مولکولی و هم‏چنین پیشنهاد مترادف‏بودن pratylenchoides alkani yüksel, 1977 با p. ritteri که قبلاً مطرح شده بود، بر اساس نتایج بررسی‏های ریخت‏شناختی، زیست‏شناختی و مولکولی تأیید می‏شود. در بخش مولکولی، ناحیه‏ی d2-d3 ژن زیرواحد بزرگ ریبوزومی برای 16 گونه‏ از نماتدهای خانواده تعیین ترادف شد و بر اساس واکاوی تبارزایی بین اعضای این خانواده، تمایز telotylenchinae از دو زیرخانواده‏ی merliniinae و pratylenchoidinae، ارتباط نزدیک جنس pratylenchoides با اعضای merliniinae و همچنین اعتبار جنس bitylenchus filipjev, 1934 مورد تأیید قرار گرفت. در بخش فنتیک نیز، میزان ثبات شاخص‏های ریخت‏سنجی و تغییرات درون‏گونه‏ای آن‏ها مشخص شد و گروه‏بندی جنس‏ها و گونه‏های تعدادی از جنس‏ها با روش‏های واکاوی چندمتغیره از جمله خوشه‏بندی سلسله ‏مراتبی صورت گرفت. در مجموع نتایج نشان داد که تطابق نسبتاً خوبی بین سه ره‏یافت مورد استفاده در پژوهش حاضر (شناسایی ریخت‏شناختی، شناسایی مولکولی و رده‏بندی فنتیک) وجود دارد و می‏توان این ره‏یافت‏ها را در کنار یکدیگر برای شناسایی دقیق‏تر و درست‏تر این گروه از نماتدهای انگل گیاهی یا سایر خانواده‏ها به‏کار برد.